Grecka Biblioteka Narodowa to fascynujące miejsce, gdzie historia spotyka nowoczesność. Ten kulturalny skarbiec Grecji kryje bezcenne dzieła w dwóch wyjątkowych budynkach – majestatycznym neoklasycznym gmachu oraz ultranowoczesnym kompleksie zaprojektowanym przez światowej sławy architekta.
Historia Greckiej Biblioteki Narodowej
Historia Greckiej Biblioteki Narodowej sięga 1824 roku, kiedy to filhellenista Johann Jakob Mayer przedstawił ideę jej utworzenia w swojej gazecie „Ellinika Chronika”. Mayer wraz z Lordem Byronem aktywnie wspierali niepodległość Grecji, a biblioteka miała być symbolem rodzącej się tożsamości narodowej.
Pomysł ten został zrealizowany w 1829 roku przez rząd Ioannisa Kapodistriasa, który postanowił zgrupować Bibliotekę Narodową z innymi instytucjami kulturalnymi i edukacyjnymi. Wszystkie te placówki znalazły swoje miejsce w budynku pełniącym wcześniej funkcję sierocińca na wyspie Egina. Nadzór nad nimi objął Andreas Moustoxydis, który został dyrektorem kilku kluczowych instytucji kulturalnych nowo powstającego państwa greckiego.
Rozwój kolekcji
Pod koniec 1830 roku biblioteka, nazwana oficjalnie Biblioteką Narodową przez Moustoxydisa, posiadała już ponad tysiąc woluminów książek. Zbiory te zostały podarowane przez Greków oraz filhellenistów wspierających młode państwo greckie.
W 1834 roku, gdy Ateny stały się nową stolicą Grecji, biblioteka została tam przeniesiona. Początkowo znalazła tymczasowe miejsce w łaźni publicznej na terenie Rzymskiej Agory, a następnie w kościele Panagia Gorgoepikoos. Zbiory szybko się powiększały zarówno dzięki zakupom, jak i licznym darowiznom. Wśród najważniejszych darczyńców znaleźli się Christoforos i Konstantinos Sakellarios (5400 woluminów) oraz Markos Renieris (3401 woluminów).
Przełomowym momentem był rok 1842, kiedy Biblioteka Publiczna połączyła się z biblioteką Uniwersytetu Ateńskiego, wzbogacając swoje zbiory o dodatkowe 15 000 woluminów. Obie instytucje zostały umieszczone w nowym budynku Uniwersytetu Ottona. Pierwszym dyrektorem tej powiększonej instytucji był Georgios Kozakis-Typaldos, który pełnił tę funkcję przez ponad 20 lat, do 1863 roku.
Historyczny budynek Vallianeio
Ważnym momentem w historii biblioteki było położenie kamienia węgielnego pod nowy neoklasyczny marmurowy budynek 16 marca 1888 roku. Budynek ten, znany dzisiaj jako Vallianeio, został sfinansowany przez trzech braci z greckiej diaspory urodzonych na wyspie Kefalinia: Panagisa, Marinosa i Andreasa Vallianosów.
Projekt budynku stworzył baron Theophil von Hansen, a jego budowę nadzorował Ernst Ziller – dwaj wybitni architekci, którzy zaprojektowali wiele ikonicznych budynków w Atenach. W 1903 roku biblioteka została przeniesiona do nowego gmachu, który stał się częścią tzw. „Trylogii” – zespołu trzech neoklasycznych budynków przy ulicy Panepistimiou, obejmującego również Akademię Ateńską i oryginalny budynek Uniwersytetu Ateńskiego.
Przeprowadzka do nowej siedziby
Najnowszym rozdziałem w historii biblioteki była przeprowadzka w 2017-2018 roku z historycznego budynku Vallianeio do nowej siedziby w Stavros Niarchos Foundation Cultural Center (SNFCC). Było to ogromne przedsięwzięcie logistyczne, które wymagało przeniesienia ponad 720 tysięcy pozycji z kolekcji biblioteki.
Operacja trwała trzy miesiące i wymagała codziennej współpracy ponad 100 osób. Do transportu wykorzystano specjalne kołowe regały, które absorbowały drgania i zapobiegały przesuwaniu się cennych przedmiotów. Najbardziej wartościowe zbiory, w tym rzadkie książki i rękopisy, transportowano pod eskortą greckiej policji, zgodnie z procedurami ochrony narodowych relikwii.
Koszt przeprowadzki wyniósł prawie 490 tysięcy euro i został w pełni sfinansowany z dotacji greckiego Ministerstwa Edukacji oraz Fundacji Stavros Niarchos, która przeznaczyła na ten cel 5 milionów euro.
Lokalizacja i architektura
Obecnie Grecka Biblioteka Narodowa funkcjonuje w trzech lokalizacjach:
- Stavros Niarchos Foundation Cultural Center (SNFCC) – główna siedziba od 2018 roku, nowoczesny kompleks kulturalny zaprojektowany przez Renzo Piano
- Historyczny budynek Vallianeio przy ulicy Panepistimiou 32 – dawna główna siedziba, obecnie mieszcząca Kolekcję Gazet
- Budynek Votanikos przy Athinon Avenue 31-33 – dodatkowa lokalizacja biblioteki
Kiedy spaceruję ulicą Panepistimiou, zawsze zatrzymuję się na chwilę, by podziwiać majestatyczną fasadę budynku Vallianeio. Ten imponujący neoklasyczny gmach z białego marmuru stanowi jeden z najpiękniejszych przykładów architektury XIX-wiecznych Aten. Szczególnie wieczorem, gdy budynek jest podświetlony, jego kolumny i detale architektoniczne wyglądają naprawdę spektakularnie.
Centrum Kulturalne Fundacji Stavros Niarchos
Nowa główna siedziba biblioteki w SNFCC stanowi zupełne przeciwieństwo historycznego budynku. To nowoczesny, przestronny kompleks zaprojektowany przez włoskiego architekta Renzo Piano, który został oficjalnie otwarty w 2017 roku. Budowa tego centrum kulturalnego kosztowała prawie 600 milionów euro i zajęła osiem lat.
Biblioteka zajmuje znaczną część kompleksu – budynek o powierzchni 22 000 metrów kwadratowych, który został specjalnie zaprojektowany, by spełniać potrzeby nowoczesnej instytucji kulturalnej. Jego przestronna, jasna konstrukcja, duże szklane powierzchnie i nowoczesne rozwiązania technologiczne tworzą idealne warunki zarówno do przechowywania zbiorów, jak i do pracy badawczej.
Zbiory i znaczenie kulturowe
Grecka Biblioteka Narodowa jest strażnikiem narodowych zbiorów wydawniczych, posiadającym ponad milion książek i czasopism. Jednak prawdziwym skarbem biblioteki jest kolekcja 5400 rękopisów datowanych od IX do XIX wieku – jedna z największych tego typu kolekcji na świecie.
Wśród najcenniejszych zbiorów znajdują się:
- Kodeks uncjalny 050 zawierający Ewangelię Jana
- Kodeks 2603 z Ewangelią Mateusza
- Flora Graeca Sibthorpiana – monumentalne dzieło botaniczne
- The Large Etymological Dictionary – ważne dzieło leksykograficzne
- Pierwsze wydania dzieł Homera
Te bezcenne skarby są przechowywane w specjalnych klimatyzowanych skarbcach w nowej siedzibie, które zapewniają optymalne warunki do konserwacji starożytnych manuskryptów.
Znaczenie dla greckiej kultury
Biblioteka Narodowa Grecji pełni kluczową rolę jako kustosz greckiego dziedzictwa literackiego. Łączy przeszłość z teraźniejszością, będąc jednocześnie nowoczesnym centrum badań i edukacji. W nowej siedzibie biblioteka zdefiniowała na nowo swoją relację z publicznością, stając się otwartą przestrzenią do nauki i wymiany myśli.
Po raz pierwszy w swojej historii biblioteka utworzyła Sekcję Publiczną, oferującą oddzielne kolekcje dla dzieci, nastolatków i dorosłych, wraz z szerokim zakresem programów edukacyjnych i interaktywnych. Dzięki temu biblioteka nie jest już tylko miejscem dla naukowców i badaczy, ale stała się przestrzenią dostępną dla wszystkich miłośników literatury i wiedzy.
Informacje praktyczne dla turystów
Jeśli planujecie odwiedzić Grecką Bibliotekę Narodową, warto zapoznać się z godzinami otwarcia poszczególnych sekcji:
W Centrum Kulturalnym Fundacji Stavros Niarchos (SNFCC):
- Otwarte czytelnie: poniedziałek-niedziela: 09:00-24:00
- Sekcja Biblioteki Publicznej: poniedziałek-piątek: 09:00-20:00 (piątki w sierpniu: 09:00-16:00), sobota: 09:00-14:00
- Kolekcje ogólne i periodyczne: poniedziałek, środa, piątek: 09:00-16:00, wtorek, czwartek: 09:00-20:00
- Rękopisy, archiwa i kolekcje specjalne: poniedziałek-piątek: 09:00-15:00
W historycznym budynku Vallianeio:
- Poniedziałek-środa: 9:00-20:00, czwartek-piątek: 9:00-16:00
- Budynek jest zamknięty w sierpniu
Jak dotrzeć
Do historycznego budynku Vallianeio najłatwiej dotrzeć metrem, wysiadając na stacji Panepistimio. Stacja ta znajduje się na linii 2 (czerwonej) ateńskiego metra. Po wyjściu ze stacji budynek biblioteki jest widoczny po przeciwnej stronie ulicy Panepistimiou.
Do nowej siedziby w SNFCC można dotrzeć:
- Autobusem: linie 550, 860, B1, B2 (przystanek „Stavros Niarchos Foundation Cultural Center”)
- Tramwajem: linia T3 (stacja „Parko Naytiko”)
- Metrem: linia 1 (zielona) do stacji Faliro, a następnie 10-15 minut spacerem
Zwiedzanie z przewodnikiem
Zdecydowanie polecam zapisać się na wycieczkę z przewodnikiem po Greckiej Bibliotece Narodowej. Wycieczki są organizowane zarówno w historycznym budynku Vallianeio, jak i w nowym Centrum Kulturalnym Fundacji Stavros Niarchos. Przewodnicy bardzo ciekawie opowiadają o historii biblioteki, jej zbiorach i znaczeniu kulturowym.
Podczas mojej pierwszej wizyty w nowej siedzibie biblioteki miałem okazję uczestniczyć w takiej wycieczce i byłem pod ogromnym wrażeniem nie tylko architektury budynku, ale przede wszystkim wiedzy przewodnika. Szczególnie interesująca była opowieść o logistycznych wyzwaniach związanych z przeprowadzką miliona książek do nowej siedziby.
Na zwiedzanie biblioteki warto zarezerwować około godziny. Wycieczki z przewodnikiem można zarezerwować na oficjalnej stronie internetowej biblioteki lub przez greckie Ministerstwo Edukacji.
Ciekawostki i statystyki
Przeprowadzka do nowej siedziby całkowicie zmieniła sposób funkcjonowania Greckiej Biblioteki Narodowej. Przed przeprowadzką biblioteka miała około 20 000 odwiedzających i 21 000 czytelników rocznie. W nowych obiektach liczba ta ma być dziesięciokrotnie wyższa, co pokazuje, jak ważna była ta zmiana dla dostępności zbiorów.
Sama czytelnia została rozszerzona z 80 do 400 miejsc, co znacząco poprawiło komfort pracy badawczej. Dzięki funduszom Fundacji Stavros Niarchos biblioteka odnowiła swoją kolekcję obcojęzyczną po raz pierwszy od 20 lat.
Biblioteka w liczbach
- Koszt przeprowadzki biblioteki: 489 800 euro
- Koszt budowy kompleksu SNFCC: prawie 600 milionów euro
- Powierzchnia nowego budynku biblioteki: 22 000 metrów kwadratowych
- Liczba skarbców do przechowywania najcenniejszych zbiorów: 4
- Liczba przenoszonych pozycji podczas przeprowadzki: 720 760
- Liczba przejazdów ciężarówek potrzebnych do przeprowadzki: 235
- Liczba osób zaangażowanych w przeprowadzkę: ponad 100 codziennie
- Czas trwania przeprowadzki: 3 miesiące
Podsumowanie
Grecka Biblioteka Narodowa to miejsce, które łączy w sobie bogactwo historii i nowoczesność. Od skromnych początków w 1824 roku przeszła długą drogę, aby stać się jedną z najważniejszych instytucji kulturalnych w kraju. Jej zbiory stanowią nieoceniony skarb greckiego i światowego dziedzictwa kulturowego.
Jeśli planujecie wizytę w Atenach, gorąco polecam uwzględnienie w planie zarówno historycznego budynku biblioteki przy ulicy Panepistimiou, jak i nowoczesnej siedziby w Centrum Kulturalnym Fundacji Stavros Niarchos. Te dwa oblicza tej samej instytucji doskonale ilustrują połączenie tradycji z nowoczesnością, które jest charakterystyczne dla współczesnych Aten.
Nawet jeśli nie jesteście miłośnikami książek czy historii, sama architektura obu budynków jest warta zobaczenia. A kto wie – może wizyta w Greckiej Bibliotece Narodowej zainspiruje Was do głębszego poznania bogatej kultury i historii Grecji?
