Odwiedzając Ateny, nie sposób pominąć Akropolu – serca antycznej cywilizacji greckiej. Wśród imponujących budowli tego historycznego wzgórza, Erechtejon wyróżnia się jako jedna z najpiękniejszych i najbardziej oryginalnych świątyń starożytnej Grecji. Jej asymetryczna konstrukcja i słynny Ganek Kariatyd przyciągają uwagę turystów z całego świata. Ten artykuł przeprowadzi Cię przez fascynującą historię Erechtejonu, jego unikalną architekturę oraz praktyczne informacje, które pomogą Ci zaplanować wizytę w tym wyjątkowym zabytku podczas pobytu w Atenach.
Historia i Pochodzenie Erechtejonu
Erechtejon zawdzięcza swoją nazwę mitycznemu bohaterowi i królowi Aten – Erechteuszowi. Według starożytnych podań, był on synem Hefajstosa i Gai, a jego dzieciństwo związane było z wcześniejszą świątynią Ateny znajdującą się na Akropolu. Mitologia przypisuje mu nadanie miastu nazwy na cześć bogini Ateny oraz przemianowanie mieszkańców z „Kekropides” na „Ateńczyków”. To również on miał ustanowić kult bogini mądrości w Attyce i zapoczątkować coroczny festiwal Panathenaea.
Znaczenie Erechteusza dla starożytnych Ateńczyków było ogromne – jako mityczny założyciel miasta, inspirował artystów, poetów i dramaturgów. Według wierzeń, został pochowany pod fundamentami świątyni, w jej północno-zachodnim rogu, co nadawało budowli dodatkowego sakralnego charakteru.
Budowa
Historia samej budowli jest równie fascynująca. Erechtejon powstał na miejscu wcześniejszych kultów, w tym Zeusa Hypatosa i herosa Butesa. Pierwsza świątynia w tym miejscu została zniszczona podczas najazdów perskich w 480 roku p.n.e. Budowa obecnej konstrukcji rozpoczęła się w 421 roku p.n.e., jednak prace zostały wstrzymane w 413 roku p.n.e. z powodu klęski ateńskiej ekspedycji na Sycylii.
Po około 4-5 latach przerwy, prace wznowiono, a świątynia została ostatecznie ukończona w 406 roku p.n.e. Tak precyzyjne datowanie jest możliwe dzięki zachowanym rachunkom za materiały i robociznę, co stanowi cenne źródło wiedzy dla historyków i archeologów.
Architektura i Konstrukcja
Za projekt Erechtejonu odpowiedzialny był Mnesicles z Aten, uznany architekt, którego portfolio obejmowało również Propyleje – ceremonialną bramę prowadzącą na Akropol. W niektórych źródłach pojawia się także imię Filoklesa, wymieniane w starożytnych inskrypcjach.
Rzeźby zdobiące świątynię były dziełem słynnego Fidiasza, tego samego artysty, który pracował nad dekoracjami Partenonu. Charakterystyczne kariatydy przypisuje się Alkamenesowi, ulubionemu uczniowi Fidiasza, co świadczy o tym, że przy budowie Erechtejonu pracowali najwybitniejsi artyści swoich czasów.
Styl i Materiały
W przeciwieństwie do symetrycznego, utrzymanego w stylu doryckim Partenonu, Erechtejon został zbudowany w stylu jońskim, który rozwinął się w greckich miastach Azji Mniejszej. Ta różnica stylów na jednym wzgórzu pokazuje bogactwo architektoniczne starożytnej Grecji.
Do budowy świątyni wykorzystano wysokiej jakości marmur pentelicki, z fryzami wykonanymi z czarnego wapienia z Elefsiny, na których umieszczono reliefowe rzeźby z białego marmuru. Kolumny były pierwotnie pomalowane i ozdobione pozłacanym brązem oraz wielokolorowymi koralikami, co musiało tworzyć zachwycający efekt wizualny w czasach świetności świątyni.
Unikalna Struktura
Erechtejon to przykład jednego z najbardziej nowatorskich rozwiązań architektonicznych starożytnej Grecji. Świątynia została zbudowana na czterech poziomach, co było koniecznością ze względu na ukształtowanie terenu Akropolu.
Budowla składa się z trzech połączonych ze sobą brył na planie prostokąta, każda z osobnym wejściem. Główny, centralny budynek to świątynia z fasadą zwróconą na wschód, przed którą umieszczono sześć jońskich kolumn. Od strony północnej znajdował się obszerny portyk otoczony z trzech stron jońską kolumnadą.
Interesującym elementem jest podłoga w północnym portyku, w której brakuje fragmentu marmurowych płyt. Według legendy, ślady te zostały spowodowane przez trójząb Posejdona podczas jego słynnego sporu z Ateną o patronat nad miastem, lub przez piorun Zeusa, który miał zabić Erechteusza.
Wnętrze świątyni podzielono na dwie niezależne sekcje – jedną poświęconą Posejdonowi, drugą Atenie. W kompleksie znajdowało się również sanktuarium samego Erechteusza.
Słynny Ganek Kariatyd
Najbardziej charakterystycznym i rozpoznawalnym elementem Erechtejonu jest bez wątpienia Ganek Kariatyd (lub Ganek Kor) – mniejszy, południowy portyk, którego dach wspiera się na sześciu kolumnach w kształcie stojących kobiet. Te eleganckie posągi przedstawiają dziewczęta z Karyes w Lakonii i prawdopodobnie miały upamiętniać grobowiec mitologicznego króla Attyki, Kekropsa.
Co ciekawe, termin „kariatydy” stał się powszechny dopiero w późniejszych czasach. Świadczy o tym inskrypcja na świątyni, gdzie użyto określenia „Kory” (od słowa „Korai”, oznaczającego „dziewice”). Te misternie wykonane rzeźby są dowodem niezwykłego kunsztu starożytnych artystów.
Losy Świątyni na Przestrzeni Wieków
Historia Erechtejonu po czasach starożytnych jest równie fascynująca jak jego początki. W VI wieku n.e., wraz z rozprzestrzenianiem się chrześcijaństwa, świątynię przekształcono w kościół. Była to typowa praktyka w tamtym okresie, gdy dawne pogańskie budowle adaptowano na potrzeby nowej religii.
Kolejna radykalna zmiana nastąpiła w okresie panowania Turków osmańskich nad Atenami, gdy budynek pełnił funkcję haremu tureckiego gubernatora. Ta zmiana przeznaczenia pokazuje, jak zmieniały się losy tego zabytku w zależności od aktualnej sytuacji politycznej i kulturowej Grecji.
Renowacje i Ochrona
XVII, XVIII i XIX wiek nie były łaskawe dla Erechtejonu – budowla stopniowo popadała w ruinę. Dopiero w latach 1902-1909 przeprowadzono pierwsze profesjonalne prace rekonstrukcyjne, które miały zatrzymać proces degradacji.
Jednak najpoważniejsze prace konserwatorskie rozpoczęto w 1979 roku, gdy stan świątyni zaczął budzić poważne obawy. W ramach tych prac pięć oryginalnych kariatyd przeniesiono do Muzeum na Akropolu, a jedna znajduje się w Muzeum Brytyjskim. Na ich miejsce wstawiono wierne kopie w formie odlewów. Podczas renowacji uzupełniono znaczne ubytki w konstrukcji, wykorzystując zachowane fragmenty oraz nowy marmur pentelicki, pozyskany z tego samego starożytnego kamieniołomu, z którego pochodził materiał użyty przy pierwotnej budowie.
Znaczenie Religijne i Kulturowe
Erechtejon był poświęcony zarówno Posejdonowi, jak i Atenie, co odzwierciedlało mitologiczną rywalizację tych bóstw o patronat nad miastem. Ta podwójna dedykacja znalazła wyraz w architekturze świątyni, z oddzielnymi sekcjami dla każdego z bóstw.
W zachodniej części Erechtejonu znajdował się Pandroseion, poświęcony jednej z córek Kekropsa. Według legendy, w tym miejscu Atena zasadziła pierwsze drzewo oliwne, które podarowała Ateńczykom. Mimo że drzewo to zostało spalone przez Persów podczas najazdu na Ateny, podobno w cudowny sposób odrosło następnego dnia, co interpretowano jako znak przychylności bogini.
Dziedzictwo Kulturowe
Od 1987 roku Akropol ateński, wraz z Erechtejonem, figuruje na liście światowego dziedzictwa UNESCO, co podkreśla jego wyjątkową wartość historyczną i kulturową. Obecnie jest jednym z najczęściej odwiedzanych zabytków na świecie, przyciągającym turystów zafascynowanych starożytną historią i architekturą.
Erechtejon jest uważany za szczytowe osiągnięcie architektury jońskiej w Attyce i jedną z najpiękniejszych świątyń antycznych. Jego bogata historia, innowacyjny projekt i misterne wykonanie nadal budzą podziw i zachwyt na całym świecie, stanowiąc wyjątkowe świadectwo geniuszu starożytnych Greków.
Praktyczny Przewodnik dla Turystów
Erechtejon znajduje się na ateńskim Akropolu, na wzgórzu dominującym nad centrum Aten. Najłatwiejszym sposobem dotarcia na miejsce jest skorzystanie z metra – najbliższa stacja nosi nazwę „Akropol”. Wejście południowe na Akropol znajduje się w pobliżu tej stacji, co czyni dojazd bardzo wygodnym dla turystów.
Wskazówki dla Zwiedzających
Zwiedzanie Akropolu, a zwłaszcza Erechtejonu, najlepiej zaplanować na poranek lub późne popołudnie, szczególnie w sezonie letnim, gdy temperatury w Atenach mogą być bardzo wysokie. Warto zabrać ze sobą wodę, nakrycie głowy i wygodne obuwie, ponieważ teren jest nierówny i kamienisty.
Czas potrzebny na dokładne zwiedzenie samego Erechtejonu to około 30-45 minut, ale lepiej zarezerwować sobie przynajmniej pół dnia na całe wzgórze Akropolu, aby móc podziwiać również inne zabytki, takie jak Partenon czy świątynia Ateny Nike.
Podsumowanie
Erechtejon to nie tylko zabytek architektoniczny, ale także żywe świadectwo bogatej historii i mitologii starożytnych Aten. Jego asymetryczna konstrukcja, słynny Ganek Kariatyd i fascynujące legendy związane z tym miejscem sprawiają, że jest to obowiązkowy punkt programu każdej wizyty w stolicy Grecji.
Jako wyjątkowe ucieleśnienie kulturowych, religijnych i historycznych wpływów, które ukształtowały Ateny, Erechtejon zaprasza odwiedzających do odkrycia tajemnic przeszłości i docenienia niezwykłych osiągnięć ludzkiej kreatywności. Nic więc dziwnego, że mimo upływu ponad 2400 lat od jego powstania, świątynia nadal zachwyca i inspiruje kolejne pokolenia podróżników i miłośników starożytności.
Planując wycieczkę do Aten, koniecznie uwzględnij w swoim planie wizytę w tym wyjątkowym miejscu, gdzie mitologia spotyka się z historią, a architektoniczna doskonałość z religijną symboliką.
